Justizia bide ez ortodoxoetatik iristen denean
Justiziak eraginkortasunarekin egiten du topo
osteguna, 2025eko urriaren 9a
Erola Gràcia
2025eko 1/2025 Lege Organikoa, urte honetako apirilaren 1etik indarrean dagoena, promesa argi batekin iritsi zen: justizia administrazioa eraginkorragoa egitea. Helburu noblea, zalantzarik gabe. Epaitegietan karga txikiagoa, aurretiazko akordio gehiago, eta alferrikako auzi gutxiago.
Paperean, ezin hobea zirudien.
Baina praktikan, teoria okertu egin da. Salaketa aurkeztu aurretik Gatazken Ebazpenerako Mekanismo Alternatibo bat (MASC) egiaztatzeko betebehar berriak ziurgabetasun gehiago sortu du eraginkortasun baino. Zeren, zer gertatzen da epaitegi bakoitzak araua bere modura interpretatzen duenean? Justizia unibertsala izateari uzten dio eta zoriaren menpe geratzen da.
Emaitza: lege bera, bi interpretazio, eta sistema bat, arina izan nahi duenean, aurreikusezina bihurtzen dena.
Zer jasotzen du 1/2025 Lege Organikoak
1/2025 Lege Organikoa asmo zentzudun batekin jaio zen: epaitegien lana arintzea eta aldeek beren desadostasunak epaiketara iritsi gabe konpontzea sustatzea. Teorian, demanda jarri aurretik, aldeek Gatazken Ebazpenerako Mekanismo Alternatibo bat (MASC) saiatu behar dute.
Negoziazioa, bitartekaritza, adiskidetzea… dena zentzuzkoa dirudi. Onartutako mekanismoak hain dira anitzak nola itxaropentsuak:
Zuzeneko negoziazioa
Konfidentziala eta loteslea den eskaintza
Bitartekaritza
Adiskidetzea
Aditu independente baten esku-hartzea
Zuzenbide lankidetzakoa
Hor arte, ezer aipatzekorik ez. Baina legeak, bere xedean ausarta bezain anbiguoa izanik, ez zuen behar besteko argitasunez azaldu aurretiazko negoziazio hori nola egiaztatu behar zen. Ezta zein baliabide diren baliodunak, zein formatutan aurkeztu behar den, edo zer gertatzen den aldeetako batek akordio saiakera huts egiten duenean ere.
Emaitza, berriz, prozesu-loteria moduko bat izan da. Burofax, buromail edo posta ziurtatu bera frogatzat onar daiteke epaitegi batean… eta beste batean baztertua izan. Justizia, koordenatuen kontu bihurtua.
Teoriak praktikarekin talka egiten du
Duela aste gutxi batzuk, testu legal bera, demanda bera eta dokumentu berberak bi norabide guztiz kontrajarri sortu zituzten.
Epaitegi batek ez zuen onartu, bidalitako buromail eta burofaxek ez zutela behar bezala egiaztatzen 1/2025 Lege Organikoak eskatzen duen “aurretiazko negoziazio-jarduera” hori argudiatuta.
Beste epaitegi batek, aldiz, inolako arazorik gabe onartu zuen.
Bai, literalki gauza bera.
Kontraste horrek —gidoi baten propioagoa dirudi sistema judizial baten baino— erakusten du zein neurriraino irizpide argien faltak justizia zoriaren kontu bihur dezakeen. Eraginkortasun prozesalerako zubi izan nahi zuen lege bera ate bihurtu da, kasu batzuetan, zaintzen duenaren arabera irekitzen edo ixten dena.
“Batzuetan, sartzeko, ez da nahikoa atea jotzea.
Batzuetan, leihotik sartu behar da.”
Esaldiak ironiaz laburbiltzen du errealitate deseroso bat: araua bera izan daiteke, baina haren aplikazioa hura jasotzen duen epaitegiaren irizpidearen araberakoa da.
Eta hori gertatzen denean, justizia lausotu egiten da.
Lege orokor baten arriskuak
1/2025 Lege Organikoaren arazoa ez datza bere asmoan, baizik eta bere idazkeran. “Justiziaren eraginkortasuna hobetzeko” pentsatutako arau batek ezin du epaitegi bakoitzaren irizpidearen esku utzi zein baliabide diren baliozkoak negoziazio-saiakera bat egiaztatzeko.
Zeren eta legea orokorra denean, praktika aurreikusezina bihurtzen da. Eta aurreikusezintasuna, arlo juridikoan, segurtasun juridiko faltan itzultzen da.
Epaitegi batzuek burofaxak onartzen dituzte, beste batzuek ez. Batzuek buromaila baliozkotzat jotzen dute; beste batzuek, ordea, guztiz baztertzen dute. Ondorioa zentzugabea da: jarduera bera zuzena izan daiteke organo judizial batean eta baliogabea beste batean, espedientea zein posta-kodetan erortzen denaren arabera.
Emaitza: herritarrak eta abokatuak prozesu-limbo batean harrapatuta, non agindutako eraginkortasuna labirinto bihurtzen den. Justizia desorekatu bat, bizkortu beharrean, atzeratu egiten duena.
Sormen juridikoa eta erresistentzia praktikoa
Legea tresna baino oztopo bihurtzen denean, sormen juridikoa aukera izatetik behar bihurtzen da.
Eta kasu honetan, sormenak izen propioa izan zuen: demanda berriro aurkeztea.
Bai, demanda bera, argudio berberekin eta dokumentu berberekin.
Baina beste epaitegi baten aurrean.
Erabaki ez ortodoxoa, agian, baina sakonki zentzuzkoa.
Zeren eta “liburuak dioena” jarraitzeak —apelazio-errekurtsoa aurkezteak— hilabeteak, agian urtebete baino gehiago itxaron behar izatea ekarriko zukeen, Probintzia Auzitegiak hain oinarrizkoa den zerbait, izapiderako onarpena, ebatzi arte.
Bitartean, bezeroak bere eskubidea ezin izango luke erabili.
Demanda errepikatzea ez zen bide laburra izan: justizia ez dela urrats prozesaletan neurtzen, baizik eta emaitza eraginkorretan, gogorarazteko modua izan zen.
Eta batzuetan, justiziarako biderik laburrena ez dago eskuliburuan, baizik eta esperientzian eta irizpide profesionalean.
“Espedientetik kanpo pentsatzea” ez da legearekiko errespetu falta bat. Defentsa-ekintza bat da.
Zeren Zuzenbidea ez da justiziarako sarbidea geldiarazteko sortu, hura posible egiteko baizik.
Justizia eta zentzuzkoaren inguruko ikasgaia
Demanda honen historia ez da buromail bati buruzkoa soilik, ezta epaiketa-desadostasun bati buruzkoa ere. Sakonago doan zerbaiti buruzkoa da: justizia benetan zuzena izan dadin, lege ongi idatziez gain, beste zerbait behar duela.
Zentzuzkoa behar du, koherentzia eta, batez ere, gizatasuna.
1/2025 Lege Organikoa justizia bizkortzeko asmoz sortu zen, baina haren aplikazio desorekatuak erakusten du oraindik asko dagoela egiteko. Ez da nahikoa prozedura erreformatzea: bermatu behar da epaitegietarako sarbidea ez dadila zoriaren edo epaitegi bakoitzaren irizpide aldakorren menpe egon.
Zeren batzuetan, justiziaren eta frustrazioaren arteko aldea interpretazio soil batean dago.
Eta hor sartzen da abokatuaren funtsezko papera: legearen hitzaren eta espirituaren arteko oreka bilatzea, zehaztasun teknikoaren eta arrazoizkoaren defentsaren artekoa.
